Przejście do sekcji:

Treść strony - Kolejka wąskotorowa

POLOWA KOLEJ WĄSKOTOROWA Lubicz - Sierpc - Raciąż - Nasielsk

1. Przebieg polowej kolei wąskotorowej

1. Przebieg polowej kolei wąskotorowej

Z chwilą wybuchu I wojny światowej nastał okres budowy kolejowych linii wojennych. Powstawały one bardzo szybko:  nawet długie linie uruchamiano w kilka tygodni lub miesięcy. Tempo inwestycji sprawiało, że były one zbudowane raczej prowizorycznie, więc  po wojnie wymagały gruntownej przebudowy. Linie te były dwojakiego rodzaju: jedne z nich służyły celom bezpośrednio wojskowym – prowadziły w kierunku frontu lub łączyły sieć kolejową własną z siecią nieprzyjaciela. Drugi rodzaj linii wykorzystywano natomiast do eksploatacji okupowanego obszaru. Były to przeważnie linie wąskotorowe, rozbudowywane na obszarach rolnych lub leśnych, w celu ich intensywnej eksploatacji.

2. Lokomotywa pobierająca wodę

Największe systemy wąskotorówek powstały na Kujawach przez rozbudowę istniejących kolejek cukrownianych. Najdłuższa linia wąskotorowa powstała na trasie Lubicz-Sierpc-Nasielsk.

Budowa linii wąskotorowej, o standardowym rozstawie 600 mm, łączącej twierdzę Toruń z frontem niemiecko-rosyjskim w kierunku twierdzy Modlin, została zainicjowana przez oficera ds. komunikacji z garnizonu toruńskiego majora Flaskampa, który kierował później również budową części odcinków linii.

3. Widok na Lubicz Dolny

Pierwotnie, w latach 1915-1916, polowa kolej wąskotorowa rozpoczynała się w Toruniu Mokre (obecnie Toruń Wschodni). Na jej potrzeby wykorzystano istniejący od 1902 r. odcinek łączący Toruń z Lubiczem. W końcu stycznia 1915 r. siłami niemieckiej armii wspieranej przez cywilnych robotników przystąpiono do budowy. W tym czasie walki trwały w okolicach Lipna. Linia miała służyć zaopatrzeniu armii i transportowi rannych. Pierwotny rozkaz budowy dotyczył odcinka do Czernikowa. W miarę szybkiego postępu wojsk (już 12 lutego 1915 r. został zdobyty Sierpc) rozkazy przesuwały punkt docelowy linii kolejno na Lipno, Sierpc i Raciąż. 8 kwietnia 1915 r. kolej osiągnęła Sierpc. Kolejne 33 km linii do Raciąża powstały do 1 maja 1915 r. Trasa miała wówczas 120 km długości. Do 26 czerwca 1915 r. trwała jeszcze budowa wiaduktu drewnianego w Wygodzie. Zatem budowa linii trwała 3 miesiące (kolejne odcinki wraz z przesuwaniem się linii frontu) + dodatkowe 2 miesiące na wykończenie wiaduktu.  W 1916 r. rozebrano tor między Toruniem i Lubiczem. Po rozebraniu tego odcinka, kolejka polowa funkcjonowała na skróconej trasie Lubicz – Lipno – Sierpc – Raciąż. W latach 1917/18 dobudowany został jeszcze odcinek przez Płońsk do Nasielska (54 km).

Materiał wykorzystany do budowy pochodził ze zdobytego w listopadzie 1914 r. Włocławka i był efektem wcześniejszych rozbiórek dokonanych przez rosyjską armię. Zamiast stałych budynków budowano przeważnie prowizoryczne stacyjki, jedynie w większych miastach budynki były bardziej okazałe.  Wszystkie jednak obiekty na linii budowano z drewna. W Wygodzie powstał wysoki (14,5 m) i długi (400 m) wiadukt kolejowy, również w całości wybudowany z drewna.

4. drewniany most w Wygodzie

Dzięki mniejszemu rozstawowi szyn – 600 mm, można było stosować większe pochylenia i łuki o mniejszym promieniu (18 m), niż na torze normalnym. Kolej można było budować na trudnym terenie, więc, aby przyspieszyć prace, wykorzystywano też bite drogi zamiast podtorza. Torowisko przywożono w gotowych elementach, czyli szyny były już połączone z podkładami i takie gotowe elementy kładziono bezpośrednio na ziemi po uprzedniej delikatnej niwelacji terenu. Po tak ułożonych torach lokomotywa przywoziła dalsze elementy coraz dalej tam gdzie powstawały tory.

5. Porównanie rozstawu szyn kolei tradycyjnej i wąskotorowej

Początkowo była to linia o znaczeniu militarnym, natomiast w kolejnych latach I wojny światowej miała znaczenie czysto gospodarcze, służąc do transportu płodów rolnych i produktów leśnych. Na tej trasie realizowano również transport pasażerski. W związku z tym, że używane lokomotywy osiągały maksymalną prędkość 15 km/h, podróż z Lubicza do Raciąża (obecnie około 111 km) trwała przeszło 11 godzin. Czas przejazdu wydłużały planowane postoje na dobranie wody do parowozów (co 15 km) oraz manewry stacyjne z równoczesnym dobieraniem węgla: w Lipnie, Sierpcu i Raciążu. W późniejszym okresie podróż skróciła się do 10 godzin.

6. obsługa stacji Lipno

W gminie Obrowo kolejka wąskotorowa biegła w pobliżu dzisiejszej drogi krajowej nr 10 z Torunia do Warszawy, raz z jednej, raz z drugie strony drogi. Jadąc od Lubicza tory ułożone były po lewej strony drogi. W Dobrzejewicach przed remizą strażacką przechodziły na drugą stronę drogi i następnie skosem przez pola (za dzisiejszą szkołą) i wieś wychodziły na skrzyżowaniu przy stawie. Następnie biegły przez Dobrzejewice i ponownie wychodziły na dzisiejszą drogę nr 10 w Zawałach. Tory położone były tym razem po prawej stronie drogi, aż do Czernikowa.

7. stacja polowa (Feldbanhof) Kawęczyn

Obecnie, wzdłuż drogi nr 10, między Dobrzejewicami a Obrowem można odnaleźć miejsce (w tej chwili mocno już porośnięte), gdzie przebiegały tory. Później kolejka znów przechodziła na drugą stronę.

8. zbiornik wody Zębówiec

W Dobrzejewicach znajdowała się jedna ze stacji kolejki polowej: Feldbahn Gutendorf. Zbudowana na szybko stacyjka z drewna, ozdobiona brzozowymi płotkami i daszkami, znajdowała się w pobliżu dzisiejszej ulicy Długiej prowadzącej do Głogowa. Kolejką wywożono drewno z wycinanych na dużą skalę okolicznych lasów.

9. Stacja polowa w Dobrzejewicach

W Dobrzejewicach na wzgórzu znajdowała się Osada Wiatraczna z młynem wietrznym (typu koźlak), z której Niemcy wywozili płody rolne. Podczas drugiej wojny światowej w 1939 roku wiatrak został przejęty i spalony przez Niemców.

10. wiatrak Koźlak

Kolejkę, którą wybudowali Niemcy w 1915 roku, obsługiwały czteroosiowe parowozy firmy Henschel & Sohn typu HF, budowane dla wojskowych kolei wąskotorowych (Heeresfeldbahn). W latach 1903-1919 trwała masowa produkcja tych maszyn, tzw. Brigaden Lokomotiven für Heeresfeldbahn, w skrócie Brigadelok. W skansenie Kolei Wąskotorowej w Wenecji znajduje się jeden z parowozów HF z 1918 roku. Ciekawostką jest, że ta sama firma produkowała później m.in. czołgi Panzerkampfwagen V Panther, ciężarówki, samoloty i pociski rakietowe.

11. Lokomotywa wąskotorowa Henschel & Sohn

W latach 30. zapoczątkowano budowę linii normalnotorowej (1435 mm) Toruń – Sierpc (obecna linia 27), lecz wąskotorówka funkcjonowała przez krótki czas równolegle z nią. Torowisko 1435 mm odsunięto od drogi w związku z brakiem odpowiedniej ilości miejsca i kłopotami z własnością poszczególnych działek. Budując kolejki podczas wojny, Niemcy oczywiście nie wywłaszczali gruntów co powodowało później problemy własnościowe.

Przejdź do początku strony